12.500 yıl evvel soyu tükenen ‘ulukurt’ yine hayata döndürüldü

Dallas merkezli biyoteknoloji şirketi Colossal Biosciences, bilim dünyasında adeta bir çığır açtı. Şirket, jenerasyonu yaklaşık 12.500 yıl evvel tükenen “ulukurt” (Aenocyon dirus) çeşidini başarılı bir formda yine hayata döndürdüğünü duyurdu. Yapılan açıklamaya nazaran üç sağlıklı yavru (Romulus, Remus ve Khaleesi), antik DNA, klonlama ve gen düzenleme teknolojileri kullanılarak dünyaya getirildi. Bu gelişme, dünyada birinci defa bir çeşidin “başarıyla tekrar canlandırılması” olarak tarihe geçti; en azından firma bunu söylüyor.

Ulukurtlar geri döndü

Game of Thrones dizisindeki efsanevi kurtlara ilham veren bu tıp, tarih öncesi periyotta Kuzey Amerika’nın en korkulan yırtıcılarından biriydi. Gri kurtlardan daha büyük yapıları, kalın kürkleri ve güçlü çeneleriyle bilinen bu canlının tekrar hayata döndürülmesi bilim dünyasında heyecanla karşılandı. Colossal’ın kurucu ortağı ve CEO’su Ben Lamm, teknolojilerinin işe yaradığını söylerken biri 13.000 yıllık bir dişten, başkası ise 72.000 yıllık bir kafatasından elde edilen DNA’larla sağlıklı yavrular elde ettiklerini söyledi.

Geçtiğimiz yılın ekim ayında yeni doğan ulukurt yavruları (Romulus ve Remus, kız kardeşleri Khaleesi 3 ay sonra doğdu) pozisyonu kapalı tutulan ve 2.000 dönümlük bir alana kurulu, 3 metre yüksekliğindeki “hayvanat bahçesi standartlarında” çitlerle çevrili bir tesiste yaşıyor. Alan, güvenlik vazifelileri, dronlar ve canlı yayın kameralarıyla 7/24 izleniyor. Tesisin, Amerikan İnsancıl Derneği tarafından onaylandığı ve ABD Tarım Bakanlığı’na kayıtlı olduğu bildirildi.

Bilim insanları, iki farklı ulukurt fosilinden elde edilen antik DNA’ları kullanarak bu cinsin yüksek kaliteli genom haritalarını oluşturdu. Genomlar, gri kurt, çakal ve tilki üzere yaşayan cinslerle karşılaştırılarak tıbbın özgün genetik özellikleri — örneğin beyaz tüyler, kalın kürk ve baş yapısı — belirlendi.

CRISPR teknolojisi sayesinde gri kurt hücrelerinde 14 farklı gen üzerinde toplam 20 düzenleme yapıldı. Genetiği düzenlenmiş hücreler, köpek yumurtalarına aktarılıp taşıyıcı annelere yerleştirildi. Üç başarılı gebelik sonucu iki erkek ve bir dişi yavru doğdu. Taşıyıcı anneler ise büyük ırklardan seçilmiş evcil köpeklerdi. Ortaya çıkan canlılar büyük oranda gri kurt genleri taşıyor.

Colossal Biosciences, 2021 yılında Ben Lamm ve Harvard Üniversitesi’nden ünlü genetikçi George Church tarafından kurulduğundan bu yana mamut, dodo ve Tazmanya kaplanı üzere çeşitleri de geri getirmeyi hedefliyor. Şirket, bugüne kadar 435 milyon doların üzerinde yatırım topladı. Geçtiğimiz ay ayrıntılarını aktardığımız Mamut projesinin ise 2028’de birinci yavrularla sonuçlanması bekleniyor.

Nesli tükenmekte olan çeşitleri kurtarabilir

Colossal, ulukurt projesinde geliştirdiği gen düzenleme ve klonlama teknolojilerinin sırf tükenmiş çeşitlerin geri getirilmesinde değil, hala yok olma tehlikesi altındaki hayvanların korunmasında da ihtilal niteliğinde bir rol oynayabileceğini vurguluyor. Şirket, bu kapsamda dünyanın en tehdit altındaki kurt çeşidi olan kızıl kurtlar (Canis rufus) için de iki başka yavru kümesi üretmeyi başardığını açıkladı.

Yeni doğan kızıl kurtlar, ulukurt araştırmaları sırasında geliştirilen daha az invaziv ve hayvan dostu bir klonlama tekniğiyle dünyaya geldi. Bu sistem, hem taşıyıcı hayvanların daha az risk altında olmasını sağlıyor hem de embriyo tutunma oranlarını artırıyor. Colossal’ın amacı, bu teknolojileri ileride kuşağı tükenme tehlikesi altındaki öbür tiplerde de uygulamak.

Tartışmalar da var

Kimileri için bunlar çağdaş çağın “Frankenstein deneyleri” olsa da ardında yatan teknolojiler hayranlık uyandırıcı. Fakat tartışmalar da yok değil. Ulukurtlara tıpatıp benzeyen yavrular üretilmiş olsa da bunların özgün tıp ile “aynı” olup olmadıklarını söylemek güç. NewScientist, bu kurtların aslında hudutlu gen düzenlemelerine dayanarak ulukurtlara benzeyen genetiği değiştirilmiş gri kurtlar olduğunu bildiriyor.

Ek olarak bu canlıların gerçek bir ekosistemde yaşayıp yaşamayacağı da meçhul. Şirketin uzun vadeli planı, genetik olarak tekrar yaratılan mamutlar ve ulukurtlar üzere çeşitlerin doğal ortamlara entegre edilmesi olsa da, bu senaryo şu an için oldukça uzak görünüyor. Uzmanlara nazaran bu yeni hayvanların sahiden ne işe yarayacağı da bilinmeyen. Şu bir gerçek ki, günümüz dünyasında firmanın üzerinde çalıştığı mamutların yaşaması pek mümkün değil. Çünkü iklim değişti ve ömür alanlarının birden fazla yok oldu.