By 
NASA’nın Mars keşif aracı Perseverance, Kızıl Gezegen’in atmosferik sırlarına ışık tutan harika bir anı görüntüledi. Yüzeyde oluşan bir “toz şeytanı”, yani Mars hortumu, kendisinden daha küçük diğer bir hortumu yutarken gözlemlendi. Perseverance, 25 Ocak’ta Jezero Krateri’nin batı kenarındaki “Witch Hazel Hill” isimli bölgede bu etkileyici sahneyi kaydetti. Araç, yaklaşık 1 kilometre uzaklıktan çektiği imajlarda, 65 metre çapındaki büyük bir toz şeytanının, yaklaşık 5 metre çapındaki daha küçük bir hortumu içine alarak yok ettiğini gözlemledi. Ayrıyeten art planda ise iki farklı toz şeytanı daha görülebiliyor.
Önemli bilgiler veriyor
Perseverance bilim insanı olan Mark Lemmon, “Konvektif girdaplar, yani toz şeytanları epeyce şeytani olabilir. Bu küçük girdaplar Mars yüzeyinde dolaşırken toz toplar ve bulundukları bölgedeki görünürlüğü azaltır. İki toz şeytanı birbiriyle karşılaşırsa, ya birbirlerini yok edebilirler ya da daha güçlü olanın daha zayıf olanı yutmasıyla birleşebilirler.” ifadelerini kullandı.
Toz şeytanları Dünya’da da oluşabiliyor be dalaz yahut dalas isimleriyle da biliniyor. Bunlar sıcak havanın yükselerek daha soğuk hava katmanlarıyla etkileşime girmesi sonucu oluşuyor. Bilim beşerlerine nazaran toz şeytanları, rüzgar tarafları ve suratları üzere atmosferik şartların ipuçlarını veriyor. Ayrıyeten bunların Mars atmosferindeki tozun yaklaşık yarısından sorumlu olduğu aktarılıyor.
İlk defa 1970’lerde gözlemlendi
Perseverance, 2021’deki inişinden bu yana pek çok kere toz şeytanı müşahedesi yaptı. Hatta 27 Eylül 2021’de kaydedilen bir olayda, Jezero Krateri tabanında hortumların dansı sırasında aracın üzerindeki SuperCam mikrofonu bir Mars hortumunun sesini birinci defa kaydetmeyi başardı.
Mars’ta toz şeytanlarını belgelemek kolay değil. Bilim insanları ne vakit ortaya çıkacaklarını evvelce bilemiyor. Bu yüzden Perseverance, etrafını daima olarak müşahede altında tutuyor. Bu minik hortumların ömrü ise kısa sürüyor ve genelde 10 dakikayı geçmiyor. Öte yandan Mars’taki toz şeytanlarını birinci defa 1970’lerde NASA’nın Viking uyduları görüntüledi. 1997’deki Pathfinder vazifesiyle ise bu hortumlar birinci sefer yüzeyden gözlemlendi ve bir tanesi direkt iniş aracının üzerinden geçti. Daha sonra Spirit ve Opportunity üzere gezginler de misal müşahedeler yaptı. Günümüzde ise hem Perseverance hem de Gale Krateri’ndeki Curiosity aracı, bu hava olaylarını sistemli olarak belgeliyor.
