By “Dilsiz”, “Miraciyye Gizli Miras” ve “Maşuk’un Nefesi” sinemalarına imza atan direktör, senarist ve üretimci Murat Hisse, “İbn Haldun Akademi 2025” kapsamında “Bir Kültür Fedaisi olarak Türk Sineması” başlıklı bir söyleşi gerçekleştirdi.
İbn Haldun Üniversitesi Külliyesi’nde gerçekleştirilen programda Hisse, sinemanın “kültürel iklim” oluşturma noktasında kıymetli bir potansiyele sahip olduğunu söyledi.
Sinemanın dünya nizamındaki değişimlere paralel bir biçimde ilerlediğini belirten Hisse, “Tarihsel olarak Rönesans fotoğrafıyla başlayan ve fotoğrafın ortaya çıkışıyla somutlaşan bir süreç var. Fotoğrafla birlikte bakış, tam olarak denetim altına alınmıştır. Burada ‘bakan gözü’ denetim edebildiğiniz bir yapı meydana gelmiştir. Sinema, fotoğraftan aldığı mirasla bakışı denetim altına almaya çalışan ve yönlendiren tertibin bir çocuğudur.” dedi.
Pay, sinemanın ortaya çıktığı 1895 tarihinin sömürgecilikle çok kıymetli bir alakaya sahip olduğuna dikkati çekerek, “Bu periyotta sömürgecilik, dünyada ayak basılmamış yer bırakmamıştır. Sömürgeleşmenin fiziki olarak bittiği yerde yeni bir güç, zihinsel sömürünün bir aleti olarak ortaya çıkıyor. Sinema, hareketi yakalayarak hapsediyor ve bu özelliğiyle sömürgeleşme devrinde temel bir rol oynuyor.” sözlerini kullandı.
“Sinema, kapitalizmin ve kültürel iklimin oluşturulmasında değerli bir araç haline gelmiştir”
Sinemanın başlangıçta “sessiz” bir periyodu olduğunu hatırlatan Murat Hisse, şunları kaydetti:
“Bu periyotta karşımızda karanlık bir ortamda, geriden bir ışık olarak doğan ve perdeye yansıyan sinemanın ışığı vardır. İşte böylesi bir dönemde seyirci perdedeki treni görünce, onun kendisine yanlışsız geldiğini düşünerek sinemadan kaçıyor. Bu da bize sinemanın gerçekliği yönlendirdiğini anlatıyor. Sinema evvel ses, daha sonra renkle birlikte seyirciyi büsbütün denetim altına alıyor. Şu anda ise sinema bütün duyularımızı harekete geçirerek denetim eden bir güce sahip. Münasebetiyle seyircinin sessiz periyotta yaşadığı ürkeklikle şimdiki hali ortasında bir fark yoktur. Tahminen artık salonlardan kaçmıyoruz lakin bakışımızı yakalayarak yönlendirme daha güçlü bir formda devam ediyor. Seyirci kendini akıllı sanıyor lakin sinema daima yeni bir şeyler bularak seyircinin önüne geçmeyi başarıyor. İçinde bulunduğumuz devirde sinema, kapitalizmin ve kültürel iklimin oluşturulmasında kıymetli bir araç haline gelmiştir.”
Osmanlı’da sinema öncesinde seyirlik sanatların var olduğunu söyleyen Hisse, bunun sinemanın gelişiminde dikkate paha bir tesirinin olduğunu belirtti.
Pay, orta oyunuyla sinema ortasında benzerliklerin ve farklılıkların olduğunu kaydederek, “Hem sinema hem de orta oyununda perde, ışık ve bir direktör vardır. Ama sinemada hareket, gerçekliğin kendisi olarak ortaya çıkıyor. Halbuki Karagöz’de durum bunun tersinedir. Bir çocuk orta oyunu izlerken, perdenin ardını merak edip oraya gidebilir. Bu tam olarak hayal ile gerçekliğin ortasında durmak ve bu durum üzerine düşünmek demektir. Sinemada ise kişi üzerinde oluşturduğu güçle birlikte mutlak bir özdeşleşme hissi ve sarhoşluk oluşturuyor. Sinema seyirciyi gerçekliğe ikna ediyor ve bu da kişinin kendi gerçekliğini unutmasıyla sonuçlanıyor.” değerlendirmesini yaptı.
Sinemanın doğaçlamanın dışında bir mühendislik faaliyetiyle hareket ettiği yorumunu yapan Hisse, “Şu anda bir sinema seti, sermaye manasında kıymetli bir yer tutuyor. Sinema, hesaplı kitaplı olmak zorunda. Öte yandan geldiğimiz noktada artık kitlesel bir manaya sahiptir ve bu da onun geniş kitleleri yönlendirebildiği manasına geliyor. Karagöz’ün kelamlı kültürden beslendiği durumun aksine sinema, görselliği odağını alarak gerçekliği kurabilme gücünü sahiptir.” dedi.
“Büyülü Yeşilçam sinemasının, en büyük ilhamı Karagöz’dür”
Murat Hisse, Türk sinemasının da 1950’lerden sonra bir atılım gerçekleştirdiğine işaret ederek, “Dünya sinemasıyla ortamızda bu manada 50 yıllık bir fark var. Bunun kültürel, ekonomik ve politik nedenleri kelam konusu. Türk sineması ortaya çıkarken Karagöz’den ziyadesiyle besleniyor ve çıkış yolunu orta oyununda, Karagöz’de buluyor, ondan ziyadesiyle istifade ediyor. Büyülü Yeşilçam sinemasının en büyük ilhamı Karagöz’dür.” formunda konuştu.
Sinemanın Cumhuriyet devrinin uzun bir sürecinde “öksüz ve yetim” olarak varoluşunu sürdürdüğünü dikkati çeken Hisse, “Cumhuriyet devrinde birçok sanat kolu kurulmuş ve devlet bunlara kıymetli dayanaklar sağlamıştır. Sinema ise bu dayanaktan yoksun kalıyor. Ben bu manada sinemaya halkın sahip çıktığını düşünüyorum. Devlet ise sinemanın halkı etkilediğini gördüğünde, çoğunlukla da sansürleme yoluyla bu sürece müdahil olmayı tercih etmiştir.” sözlerini kullandı.
Pay, Yeşilçam periyodundaki direktör ve sinemacıların sayısının çok fazla olmadığını aktararak, “Bütün bu süreçte oluşan bir kültürel iklim var ve bu sinemacıları da etkiliyor. Halit Refiğ, Lütfi Akad, Ayşe Şasa üzere isimler yüksek katmandan gelmektedirler. Onlar ‘halka bir şey öğretmek için’ yola çıkarlar. Ancak bunun tam aksine halktan öğrenmeye başlarlar. Münasebetiyle Yeşilçam devrinde ortaya çıkan kültürel iklim, sadece seyirciyi değil sinema yapıcılarını da etkilemiştir.” görüşlerini paylaştı.
Ulusal sinemanın değerli isimlerinden birisinin Halit Refiğ olduğunu söyleyen Hisse, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Halit Refiğ’i etkileyen isim Kemal Tahir’dir. Kemal Tahir’in gözü ise hapishanede açılır. Bu halkı tanıma ve yakınlaşma manasına gelir. Burada bir alışveriş kelam hususudur. Sinemanın kültürel iklim oluşturma potansiyeli Yeşilçam örneğinde karşılıklı bir etkileşimle sonuçlanmıştır. Ben bu sürecin organik ve zaten bir süreç olduğunu düşünüyorum. Sinema, halkla özdeşleşmiş ve bir fedai olarak ortaya çıkmıştır. Sinema, hem sinemayı yapanları hem de halkı bir ortaya getirmiş ve değerli bir etkileşim oluşturmuştur. Sinemanı çift taraflı bu rolü, hayatla sinemayı iç içe geçtiği bir durumla sonuçlanmıştır. Hülya Koçyiğit’in ‘ben aşkı sinemalarda öğrendim ve yaşadım’ tabiri, bunun tipik bir örneği olarak okunabilir.”
