By Safra (Sıvısı) nedir, ne işe fayda?
Safra, karaciğer tarafından üretilip, safra kesesinde depolanıyor. Gereksinim epeyce (yemek yenildiğinde) on iki parmak bağırsağına (duodenum) salgılanan bir sindirim sıvısıdır. Kese deyince aklınıza çok bir şey gelmesin en uzun hali 8-10 cm, büsbütün dolsa 4 cm genişliğe ulaşıyor. Kapasite doluysa 50 ml yani yaklaşık yarım çay bardağı salgı bulunuyor. Sıvının içinde kolesterol, su ve safra tuzları bulunur. Günlük üretim yarım litre civarındadır.
En kıymetli fonksiyonu yağların sindirimidir. Günlük hayatta çok tükettiğimiz, sindirildiğinde çok güç veren, sindirilemediğinde çok baş ağrıtan yağlar malumunuz suyla pek anlaşamaz, yapıları gereği karışamazlar çünkü. Safra tuzları, emülsifikasyon denilen süreçle yağı, küçük partiküller/parçacıklar halinde suda asılı partiküller haline getirir. Suyun içindeki yağ, ince bağırsaktan emilir ve sindirimi için gerekli enzimlerle bir ortaya gelebilir. Yağ kıymetli ancak yağda erir vitaminler daha değerli olabilir. A, D, E ve K emilimi için yağ emilimi yani safra varlığı çok kıymetlidir. Bu vitaminler ağızdan alınsa bile emilemediği surece sisteme dâhil olamaz. Ek açıklamaya gerek olmayacak kadar meşhur olan bu vitaminlerin sıhhat için olmazsa olmaz özellikte olduğu çok net.
Kan hücresi olarak bilinen eritrositlerin 120 günlük ömrü var, yaşlananları ilgili organlarda yıkılıyor. Ana unsur olan hemoglobinin yıkım eseri olan biliribunin bedenden atılması da safranın faaliyeti. Bu yolla ilgili külfetlerde sarılık olması da bilirubinin yapıtı.
Safra salgısı olmadığı durumlarda çok asitli bir yapısı olan mideden gelen malzeme ince bağırsaklara direkt ziyan verebilir. Ortamı nötralize etmek de safranın hizmetlerinden.
Bayramın hesabı olmaz diyerek mükellef bir sofraya oturdunuz, ağzınıza attığınız lokmalar midenizi aştığı anda ince bağırsağın birinci kısımlarından kolesistokinin salınıyor. Kese anında haberdar olup safrayı on iki parmak bağırsağına gönderiyor. Kesenin işlevi yalnızca depolama değil gelen salgıyı içindeki su ve kimi unsurları uzaklaştırarak nerdeyse on kat ağırlaştırılmış hale getirmektir. Çay bardağının yarısı kadar dediğimiz sıvı neredeyse yarım litreymiş hale geliyor.
Bu kadar alanda bu türlü büyük işler yapan tertibin aksadığı durumlar olur. Kan hücrelerinin yıkımından gelen bilirubin ve kolesterolün ağırlaşması halinde safra taşları oluşur. Uzun yıllar ses çıkarmadan duran taşlar olduğu üzere karın bölgenizin sağ üst köşesinden başlayan şiddetli ağrı yapanları da olabilir. Taş keseyi ya da daha aşağıdaki yolu büsbütün tıkarsa tablo çok şiddetli kolesistit ya da pankreas iltihabına dönebiliyor. Teşhis ve müdahalede gecikme, cerrahi tekniğin riskleri de eklenince tablo mevtle bile sonuçlanabiliyor. İspatı mümkün olmayan bir sav; tarihteki “Büyük İskender’in” bu sebeple öldüğüdür.
Safra taşı kimlerde görülür?
Yaklaşık her on yetişkin şahıstan birinde safra taşı olduğu söyleniyor. Çok eski yıllarda kalma değişik bir müşahede var. Araştırmaları toplayıp bakmışlar, safra taşı olma ihtimali yüksek bireyler kimlerdir?
İngilizce yazıldığında hepsi “F” harfiyle başlayan beş risk kümesi bulunmuş.
Female: Bayan
Forty: kırklı yaşlarda
Fat: şişman
Fertil: doğum yapmış
Fair: açık ciltli olmak.
Bu beşliyi bilmek, safra kesemizi korumak için kıymetli olabilir demek isterdik lakin bu çok mümkün değil. Cinsiyet ve deri rengi büsbütün mukadderat, kırklı yaşlara ulaşmak esasen sıradan. Bayanların mümkün olduğunca çok doğum yapması artık devlet politikası!
Becerebilen kilo versin.
Basit hazımsızlıkla başlayan şikâyetler şiddeti karın ağrısına dönünce süratlice tetkike başlıyoruz. Birinci uyarıcı olarak kan analizleri başarılı tanıyı netleştirmek için “Ultrasonografi” harika bir formül bu bahiste. Dakikalar içinde, hastaya yalnızca fizikî olarak dokunarak (radyasyon vs. olmadan) teşhis konabiliyor.
En çok telaş edilen husus; kanserler içinde en sevimsizlerinden olan pankreas kanserinin de benzeri şikâyetlerle başlayabilmesidir.
İlaç, diyet yarar etmezse cerrahi ile safra kesesi çıkarılıyor. (İsimlendirmedeki yanılgı burada tecelli ediyor!) Safra salgısı direkt vazife yerine gidiyor. Ameliyat sonrası şikâyetler geçiyor, önemli bir komplikasyon beklenmiyor lakin yağlı besin sindiriminde sorun yaşanabiliyor.
Milletçe sevdiğimiz yağlı beslenmeyi ömür uzunluğu sürdürebilmenin yolu; en baştan yağlı yiyecekleri az tüketerek safra salgımızı yormamak yani. Safra kesenize “safra” muamelesi yapmadan bir ömür geçirmenizi dileriz.
